بسیاری از مشکلات فردی، اجتماعی و روانی ما، ریشه در دوران کودکیمان دارد. از سویی دیگر گوشه گیری و انزوای کودک را بایستی علامتی جدی محسوب کرده و بدرستی علت آن را شناخت و برخورد صحیح نمود.

 

گوشه گیری، انزوا و تنهایی

 

از نظر تعریف به حالت نسبتاً پایداری که کودک در بیشتر اوقات به تنهایی بازی کند ( در جمع هم بازیها و هم سالان ) گوشه گیری اجتماعی ( social withdrawal ) گفته می شود.

عمده شخصیت افراد در ۸ سال اولد تولد شکل می گیرد. در ۲ تا ۳ سال اول تولد، پدر و مادر و به طور کلی خانواده، پایه های آن را پی ریزی می کنند و عمده بقیه آناز طریق تعامل و بازی با همسالان شکل می گیرد.

در واقع، کودک تنها از طریق بازی و رابطه با همبازی ها ودوستان خود است که را به طور کامل خود را می شناسد، عواطفش بدرستی شکل می گیرد و الگوی روابط بین فردی و اجتماعی را می آموزد.

علاوه بر کمرویی، چند نوع گوشه گیری دیگر نیز وجود دارد که از نظر زمینه روانی وعواقب با هم کمی متفاوت هستند.در زیر در خصوص انواع گوشه گیری در سنین مختلف و عوامل دخیل در آن خواهیم خواند.

 

‌[box type=”note” bg=”#” color=”#1777c1″ border=”#” radius=”0″ fontsize=”15″]در تلگرام نیز همراه باشید imNamdar@[/box]

مهرداد نامدار بهترین روانشناس رشت

۱- بی میلی اجتماعی یا غیر اجتماعی بودن ( social Disinterestor unsociability )

در این حالت کودک میل و اشتیاقی برای بازی با دیگران و همسالان خود ( آشنا و ناآشنا ) ندارد و زمانی که با دیگر کودکان وقت می گذراند، ترجیح می دهد به تنهایی و با اسباب بازی هایش، بازی کند و به اصطلاح کودک یک حالت شیء گرایی دارد تا مردم گرا باشد.

از ویژگیهای این حالت عدم وجود نگرانی و ترس از تعامل با همسالان است. یعنی کودک در صورت اجبار به فعالیت گروهی یا یک بازی جالب، وارد جمع می شود و به خوبی با دیگران تعامل می کند. مهرداد نامدار بهترین روانشناس رشت

کودکان پیش دبستانی دختر با این ویژگی در سنین بعدی علی الخصوص در سن دبستان، قدرت و توانایی ادراکی شناختی بیشتری داشته و این مسئله در آنها باعث می شود تا احساس خوبی نسبت به خود داشته و از آنجائیکه چنین ویژگی در دخترها چندان بار منفی نداشته و مورد پذیرش است و در ضمن دخترها قابلیت های اجتماعی بیشتری دارند، لذا مورد پذیرش همسالان خود قرار خواهند گرفت.بهترین روانشناس رشت مهرداد نامدار

اما در مورد کودکان پیش دبستانی پسر با این ویژگی، قضیه کمی متفاوت است. بدین ترتیب که اگر چه قدرت ادراکی شناختی این کودکان در آینده نیز افزایش می یابد اما از آنجائیکه از نقطه نظر تکامل اجتماعی و برقراری روابط با دیگر همسالان خود پیشرفت خوبی نداشته اند، لذا در دوران دبستان کمتر مورد پذیرش همسالان خود قرار گرفته و نتیجه نهایی آن پیدایش احساس منفی نسبت به خود ( اعتماد به نفس و حرمت نفس پایین ) خواهد بود.مهرداد نامدار روانشناس و درمانگر بالینی

وجود این ویژگی در دوران دبستان درهر دو جنس همواره با مشکل پذیرش همسالان و تصور و برداشت منفی در مورد خود و تنهایی و گاهی افسردگی همراه خواهد بود. از نظر اصطلاح تخصصی به این نوع گوشه گیری solitary passive play or withdrawal نیز گفته می شود و معمولاً ریشه در سرشت و طبع کودک و الگوی پیوند عاطفی ناامن دوران کودکی دارد. البته کودکان خجالتی نیز ممکن است بطور واکنشی به ان نوع رفتار پناه ببرند.

 

‌           ‌

۲- ناظر و تماشاچی یا مردد بودن ( Reticency )

در این حالت کودک تمایل بهبودن و بازی کردن با دیگر همسالان خود را دارد اما بدلیل اضطراب اجتماعی از درگیر شدن و شراکت خودداری کرده و از نظر رفتاری در گوشه ای، تنها نظاره گر بازی دیگر کودکان می شود و به اصطلاح در اطراف آنها می پلکد. این حالت معمولاً در کودکان با والدین بسیار کنترل کننده، حمایت گر و مداخله گر بیشتر دیده می شود.

 

‌‌

۳- انزوای اجتماعی ( social Avoidance )

در این نوع گوشه گیری کودک نه تنها تمایل به تنها بازی کردن دارد بلکه از بودن و بازی کردن با دیگران نیز گریزان است. ماهیت روانی این گروه از کودکان، خجالت شدید همراه با خشم و حتی درجاتی از افسردگی است.

 

توجه: گوشه گیری به معنی نداشتن دوست و همبازی صمیمی نیست. در واقع اکثر کودکان گوشه گیر یکی دو دوست صمیمی دارند و در سنین دبستان دوستی آنها معمولاً عمیق و پایدار است و اگر چه چنین دوستان صمیمی ممکن است تا حدی احساس منفی به خود را در کودک کاهش دهند، اما قادر به جلوگیری از عواقب گوشه گیری نیست.

 

چند نکته:

ـ مهمترین عارضه خجالتی و گوشه گیری، درونی کردن مشکلات است که می تواند به صورت کاهش حرمت نفس، اضطراب، تنهایی و حتی افسردگی بروز کند.

ـ در صورت عدم اصلاح، اکثر موارد گوشه گیری و خجالتی بودن کودکان پیش دبستانی می تواند در سنین بعدی و حتی بلوغ ( به اشکال و انواع مختلف ) ادامه یابد.

ـ اگر چه ریشه اکثر موارد خجالت و گوشه گیری کودکان پیوند عاطفی ناایمن است اما مطالعات نشان داده اند که پیوند عاطفی کودک با پدر ( خصوصاً تعامل مداوم و بازی کردن پدربا کودک در ۱ تا ۳ سالگی ) بیش از پیوند عاطفی کودک با مادر در اجتماعی شدن کودک و جلوگیری از گوشه گیری کودک موثر است.

بهترین مشاور رشت مهرداد نامدار

عوامل و موقعیت های بوجود آورنده یا برانگیزاننده خجالت و شرم

‌‌

• طبع و مزاج ( Temperament )

تمامی کودکان در زمان تولد بر اساس محتوی ژنتیکی شان و اثرات دوران حاملگی دارای یک سری ویژگیهای خلق وخویی هستند که می توان اکثر آنها را در یکی از سه گروه زیر قرار داد: مهرداد نامدار بهترین مشاور رشت

 

۱- محتاط – دیرجوش

این گروه از کودکان ( ۱۵% ) با تغییرات راحت نبوده و دیر به آنها عادت می کنند و با دیگران دیر جوش می خورند و در نتیجه کمرو و خجالتی به نظر می رسند. در این کودکان اکثر موارد زیر صدق می کند:

ـ آنها نیازمند یک مکان آرام و ساکت هستند و با سرو صدا بی قرار و ناراحت می شوند ( ازجمله موقع خوابیدن ).

ـ کودک به اسباب بازیهای جدید توجه چندانی نمی کند و در محیط های جدید کمی مضطرب و ناآرام است.

ـ با افراد جدید در ابتدا ساکت و کم حرف هستند. مهرداد نامدار روانشناس و درمانگر بالینی

ـ در خوردن حساس هستند ( فقط علاقه به برخی از غذاها نشان می دهند )

ـ در آموزش دستشویی کمی مقاومت دارند و معمولاً دیر کنترل ادرار ومدفوع خود را بدست می آورند.

ـ در مجامع و زمین بازی کودکان تمایلی به دور شدن از والدین خود ندارند.

ـ لباس های قدیمی و راحت را به لباس نو ترجیح می دند. ـ خواب های ترسناک زیاد می بینند.

ـ پوست حساس دارند و بیشتر دچار بیماری حساسیتی می شوند ( مثلاً آسم )

ـ در کنار افراد آشنا راحت هستند.

ـ نسبت به انتقاد حساسیت زیادی دارند.

ـ در برابر تغییر در روال و آداب معمول مقاومت نشان می دهند.

ـ در بازی هم سن و سالان بیشتر نظارگر و تماشاچی هستند تا خود بازیگر باشند.

ـ تمایل به بودن و بازی باسایر بچه ها نشان می دهند ولی خود را از شرکت باز می دارند.

 

۲- سخت – پر انرژی و شلوغ

این گروه از کودکان ( ۲۰% ) بسیار فعال، حساس، برانگیخته و تا حدی بی قرار و ناشکیبا هستند. این گروه معمولاً نه تنها کمرو نیستند بلکه پر انرژی و شیطون هم هستند.

 

۳) آسان – خونگرم

این گروه که در حدود ۴۰ درصد کودکان را تشکیل می دهند بچه هایی آرام و آسانگیر بوده ( درخوردن، خوابیدن و… ) و با دیگران و شرایط و محیط جدید راحت کنار آمده و خو می گیرند و در کل رفتاری دوستانه و مهربانانه تری دارند.

 

نکته: خلق و خوی کودکان در دوران خردسالی تعیین کننده وضعیت و خصیصه های آنها در دوره های بعد زندگی شان نیست. زیرا عوامل محیطی ( خانواده، هم سن و سالان و… ) در شکل گیری نهایی شخصیت و ویژگی های افراد بسیار مهم هستند.

 

 

● والدین خجالتی

اگر یکی از والدین خجالتی باشد هم از طریق انتقال ژنتیکی و هم یادگیری رفتار از والدین می تواند موجب خجالتی شدن کودک شود.

 

● پیوند عاطفی ناامن

کودک ناامن اصولاً به دیگران و شرایط اطمینان ندارد و می ترسد مورد انتقاد و سرزنش دیگران قرار گیرد و یا اینکه درست برعکس به خود اطمینان نداشته و نگران این است که مرتکب اشتباه و خرابکاری شود.

 

● والدین کنترل کننده یا خشن

چنین والدینی کلاً اجازه شکوفایی توانمندی و توانایی کودک و در نتیجه حرمت نفس خوب را نمی دهند و کودک در این حالت نه به دیگران بلکه در مورد خود شک و تردید دارد و می ترسد که کاری ناپخته و یا احمقانه از او سر بزند و مورد انتقاد و سرزنش دیگران قرار گیرد و لذا برای پیشگیری از این مسئله در کل از دیگران دوری می کند.

 

● سابقه مورد تمسخر یا سرزنش قرار گرفتن در جمع

حتی یک تجربه اجتماعی منفی جدی ( مثلاً بکار بردن کلمات نادرست همچون خنگ یا دست و چا چلفت درمقابل برخی از دوستان کودک ) می تواند موجب خجالتی و کمرو شدن کودک شود.

 

● خانواده انتقادگر یا کمال پرست

توقع بیش از حد داشتن و یا انتقاد و سرزنش دائم باعث تخریب حرمت نفس کودک و در نتیجه کمرویی کودک می شود.

 

● جابه جایی محل زندگی یا تحصیل کودک

در سنین دبستان و راهنمایی روابط دوستی قوی و نسبتاً پایدار بوده و جابجایی کودک می تواند در تکامل اجتماعی او اثرات منفی داشته باشد.

 

● وجود مسئله خجالت آور در خانواده

وجود مسائلی خجالت آور و ناپسند در خانواده ( از جمله اعتیاد، طلاق پدر و مادر و… ) می تواند موجب خجالت و کمرویی کودک شود.

 

● خانواده خشک و سرد

مهمترین اصل در تکامل عاطفی و شکل گیری درست حرمت نفس، ابراز عشق و محبت بی قید و شرط به کودک است ( از طرف هر دو والدین ). توجه و محبت به کودک نه تنها موجب لوس شدن کودک نمی شود بلکه از آن نیز جلوگیری می کند. کودکی که هسته ارزشمندی اش توسط والدین درست شکل گرفته باشد دیگرنه تنها نگران ارتباط برقرار کردن با دیگران نیست بلکه بدلیل درک بهتر احساسات وعواطف دیگران و ابراز احساسات خود، در دوست شدن و تعامل درست موفق تر خواهد بود.

 

● زیر ذره بین بودن

اصولاً هر موقعیتی که باعث توجه دیگران به فرد ( کودک و بزرگسال ) شود و به اصطلاح فرد زیر نور افکن قرار گیرد ( از جمله وجود مسابقه، اشاره کردن به فرد در میان جمع ) می تواند موجب بروز خجالت شود.

 

یکی از مشکلات اصلی افراد کمرو و خجالتی کمبود جرات و ابراز وجود است. برای پرورش و تقویت چنین ویژگی رعایت نکات زیر کمک کننده خواهد بود.

بهترین مرکز مشاور رشت آرامش زندگی

کودک را با حق و حقوق خود آشنا کنید:

در هر جامعه ای چه کودکان و چه بالغین دارای یک سری حق و حقوق اولیه انسانی هستند و پدر و مادر ( و مسئولین جامعه ) بایستی در بطن زندگی آنها را به فرزندان خود منتقل کنند که مهمترین آن ها عبارتند از:

ـ با احترام و حرمت بااو برخورد شود. هیچکس حق ندارد دیگری را مورد تحقیر، سرکوفت و تمسخر قرار دهد و به او بی احترامی کند و یا دراو احساس گناه حماقت و نادیده گرفته شدن بکند ( مگر این که طرف مقابل به حریم و حرمت فرد تجاوز نماید ) بهترین مرکز مشاوره رشت آرامش زندگی

ـ هر انسانی حق دارد که اشتباه کند ولی بایستی نتایج و پیامدهای آن را نیز بپذیرد و مسئولیت آن را خود به عهده بگیرد.

ـ هر فردی می تواند بدون این که احساس گناه یا خود خواهی بکند، به خواسته دیگران جواب رد دهد و نه بگوید.

ـ در زندگی خصوصی خود، فقط در برابر تعداد محدودی از افراد می تواند پاسخگو باشد ونه هیچکس دیگری ( خود، ‌والدین، خواهر، و برادر وگاهی اعضاء بسیار نزدیک خانواده از جمله همسر ).

ـ فرد می تواند بدون این که احساس بدی بکند، ‌نظر خود را عوض کند ( اول بستنی میخواستم ولی حالا می بینم شکلات می خوام؛ ‌فکرمی کردم بچه نمی خوام ولی حالا با هر قیمتی می خوام بچه دار شوم و… )

ـ حق دارد خواسته خود راابراز کند ( و درنظر دارد که طرف مقابل حق دارد جواب رد بدهد ).

ـ شنیده شود و جدی گرفته شود

ـ بدون این که احساس بدی بکند اگر موضوعی را متوجه نمی شود، ‌آن را ابراز کندو درخواست توضیح و اطلاعات بیشتر کند.

 

 

به کودک بیاموزید:

۱- قرار نیست همه او را دوست داشته باشند

بایستی کودک متوجه این موضوع شود که قرار نیست با همه دوست باشد و همه او را دوست داشته باشند و یا همه را از خود راضی نگه دارد. همین که با دیگران دوستانه و محترمانه رفتار کند کافی است و داشتن چند دوست خوب و نزدیک و صمیمی کافی است.

 

۲- قرار نیست کامل و بی عیب و نقص باشد

کودک بایستی دریابد که هیچ انسانی کامل نیست و هر کسی دارای توانایی ها و ضعف هایی است و در زندگی همین که تلاش کند بهترین خود باشند کافی است و اشتباه و شکست آخر دنیا نیست و ما از طریق اشتباهات خود به کمال و موفقیت می رسیم.

 

۳- مسائل و حوادث را شخصی نکند

برخی از کودکان ( خصوصاً‌ افراد خجالتی ) هر نوع اشکال و خراب شدن کارها و وقایع ناخوشایند را به خود گرفته و خود را مقصر می پندارد ( مثلاً‌ جدا شدن پدر و مادر، ‌تصادف رانندگی، خراب شدن غذا و… ). به کودک بایستی توضیح داده شود که ما بر روی بسیاری از چیزها کنترل و اثری نداریم و بایستی بدون مقصر خواندن کسی واقعیت راهمانطور که هست پذیرفت و اگر کاری از دستمان بر می آید ومسئولیت و وظیفه ما نیز هست، تلاش خود را نماییم و بیش از توان خود هم توقع و انتظار نداشته باشیم.

 

۴- چگونه از پیامهای « من »استفاده کند

بایستی از طریق تمرین ( خصوصاً‌ بازیهای نمایشی ) در شرایط و موقعیتهای نامناسب با دیگران به کودک آموزش داد تا نظر و احساس خود وعلت و چرایی آن را از طریق بکار بردن جملات اول شخص با حفظ آرامش و با جدیت و صلابت ابراز کند. چند مورد از این موقعیتها و ابراز خود به قرار زیر هستند:

ـ کودک مورد بی محلی دوستش قرار می گیرد: « من دلم می گیره ( احساس ) وقتی نمی خوای با من صحبت کنی ( عامل ). چون فکر می کردم با هم دوست هستیم ( چرایی ).

ـ به کودک گفته می شود که بایستی شکلاتش ( یا مدادش و… . ) را بدهد درغیر اینصورت مورد اذیت قرار نخواهد گرفت: « من از این که تهدید می کنی عصبانی هستم و کسی حق نداره به زور از کسی چیزی بخواد ».

ـ دوست کودک با سر به سر گذاشتن یا خواسته ای نابجا موجب اختلال در کار او می شود: « من احساس درماندگی می کنم چون رفتارت باعث هواس پرتی من می شه و نمی تونم کارم رو انجام بدم ».

ـ دوست او اعتیاد پدرش را به دیگران بیان می کند: « من احساس تأسف و یاس می کنم که اعتیاد پدرم رو به دیگران میگی. چون فکرمی کردم میشه به تو اعتماد کرد ».

ـ کودک مورد تمسخر و ریشخند وقرار می گیرد: « من احساس شرم و خجالت می کنم وقتی به من می خندی و خندیدن به دیگران کار درستی نیست ».

‌   ‌

۵- خواسته خود را بیان کند

بتدریج بایستی به کودک آموزش داد که علاوه بر ابراز احساس و علت چرایی آن، ‌خواسته خود را نیز بیان کند. نظیر:

– از کودک خواسته می شود که از بازی خارج شود یا اجازه بازی با هم داده نمی شود: « من خیلی ناراحت می شم نمی خوای با من بازی کنی. چون وقتی تو می خوای بازی کنی من قبول می کنم. من می خوام باهات بازی کنم »

ـ به کودک ناسزا و حرف زشت زده می شود: « من خیلی عصبانی می شم وقتی فحش میدی. چون من به تو یا کسی دیگه حرف زشت نمی زنم. ازت می خوام که این کارت رو متوقف کنی »

ـ دیگری وسیله امانت داده شده را پس نمی دهد: من ناراحت هستم که چیزی که به تو امانت دادم، پی نمیدی. من الالن خودم اونو نیاز دارم ( یا هدیه تولدم هستش، یا… ) و ازت می خوام که اونو پس بدی.

ـ کودک مثلاً‌ بدلیل نمره پایین گرفتن مورد تمسخر یا دست انداختن می شود: وقتی منو دست میندازی یا مسخره ام می کنی دل سرد وغمگین می شوم چون من بیشترین تلاشم رو می کنم ( یا مریض بودم ) و می خوام که دست از مسخره کردن برداری. بتدریج به کودک آموزش دهید که حتی در ابراز احساسات خوب و مثبت خود نیز ازاین گونه پیامها استفاده کند ( مثلاً‌ « ازا ین که بعد از مدرسه می خوای با هم بازی کنیم خیلی هیجان زده و خوشحال هستم. چون میدونم بهمون خیلی خوش میگذره » )

 

 

الگوی خوبی برای کودک باشید

کودکان ضبط صوتهای بسیار قوی و حساسی هستند و آنچه را که می بینند و می شنوند ( خصوصاً‌ از والدین خود ) درون ذهن و حافظه خود ضبط می کنند و از آنها به عنوان الگو استفاده می کنند.

در خانواده ای که اصول تربیتی مستند و دیکتاتوری حاکم است معمولاً‌ کودک یا فردی ضعیف و توسری خود بار خواهد آمدو یا پرخاشگر و مهاجم. میگنا دات آی آر، بایستی آن روز را که فرزندمان شروع به نه گفتن به ما می کند و در برابر حق و حقوق خود می ایستد جشن بگیریم و نه این که فکر کنیم فرزندمان خیره سر و یاغی شده است.

اگر تصمیم و رفتار کودک برخلاف میل و اشتیاق ما است ولی بر خلاف قواعد و اصول مهم نیست آن را باید به فال نیک گرفت و فقط با ذکر نظر و عقیده خود، به نظر و تصمیم او احترام گذاشت ( حتی اگر بدانیم صد درصد اشتباه خواهد بود ). مثلاً‌ زمانی که کودک اشتها ندارد و یا به غذایی یا انجام کاری غیرضروری علاقه ای ندارد بایستی به او اصرار کرد.اما بایستی دربرابرآن درسته ازقواعد و مقررات مهم خانواده با ثبات و سرسخت بود.

کودک که از طریق مقررات و قوانین باثبات و درعین حال درست، منطقی و منصفانه با حق و حقوق خود آشنا شده ودر مطالبه آنها استوار و صبور خواهد شد.

بایستی هر اقدام و رفتار جسورانه ( و نه پرخاشگرانه ) کودک مورد تأیید، ‌تشویق و تحسین قرار گیرد. با آموزش نحوه ابراز وجود و نظر خود، اعتماد به نفس کودک افزایش یافته و جسورتر می شود و جلوی بسیاری از زورگویی های همسالان خوبخود گرفته می شود.

 

نکته: اگر فرزندتان دور و بر کودکان ریاست طلب و سلطه جو است، فرصتهایی بوجود آورید که با دوستان و همبازیهایی که کمتر چنین ویژگی را دارند باشد تا این توانایی در او تقویت شود و بتواند خودش باشد. برای کودکان خجالتی و کمرو بهتر است در هر نوبت بیش از یک همبازی یا دوست برای بازی دعوت نشود.

 

‌

منبع:سایک‌نیوز